Pomyślne wyniki gospodarcze państwa polskiego w 1936 roku dawały podstawy do optymistycznej prognozy na rok następny. Zarząd Targów Wschodnich już w styczniu rozpoczął kampanię organizacji kolejnych XVII Międzynarodowych Targów Wschodnich. W tymże 1937 roku Polskie Towarzystwo Politechniczne obchodziło 60-letni jubileusz i zainicjowało zwołanie w terminach Targów Pierwszego Ogólnopolskiego Kongresu Inżynierów.
Ze swojej strony Zarząd Targów Wschodnich postanowił nadać Targom wybitnie techniczny charakter, czego wymagał tak kierunek polskiej gospodarki na usilne uprzemysłowienie kraju, jak i rozwój Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) i dążenie władz lwowskich do rozszerzenia inwestycji COP na województwo lwowskie. Wzrost krajowej produkcji przemysłowej i rolnictwa wymagał też aktywniejszych międzynarodowych kontaktów handlowych. Ministerstwo Przemysłu i Handlu, również wielkie firmy i całe branże gospodarki krajowej były, jak nigdy wcześniej, zainteresowane promocją swojej produkcji i udziałem w Targach.
Terminy XVII Targów Wschodnich uzgodniono w dniach 4-16 września, ale już w lipcu wszystkie miejsca wystawowe były zajęte i Zarząd Targów zmuszony był wstrzymać przyjmowanie nowych zgłoszeń, nawet od bardzo poważnych firm krajowych i zagranicznych. Jak podawało oficjalne sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej, „Targi Wschodnie stały się największą imprezą targową w Europie Wschodniej”.
W XVII Targach Wschodnich wzięło udział 904 wystawców krajowych i 254 zagranicznych z 16 państw, mianowicie USA, Anglii, Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Holandii, Japonii, Jugosławii, Niemiec, Norwegii, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier. Wystawcy z Bułgarii uczestniczyli w Targach po raz pierwszy. Osobne pawilony zajmowały wystawy Rumunii, Bułgarii, Niemiec. Król Bułgarii Borys osobiście nadesłał telegram do Dyrekcji Targów: „Serdeczne pozdrowienia dla wszystkich. Życzę powodzenia Targom Wschodnim we Lwowie. Król Borys”. Były to pierwsze w historii Targów we Lwowie życzenia od osoby koronowanej.
Pawilon rumuński cieszył się szczególnym zainteresowaniem i dużą frekwencją zwiedzających. Rumuni przedstawili dwie sekcje – ekonomiczną i turystyczną. Na stoiskach swoje towary prezentowały 74 firmy rumuńskie. Wnętrze pawilonu zdobił herb królestwa Rumunii i brązowe popiersie króla J.K.M. Karola II. Obok pawilonu urządzono stylową restaurację rumuńską, w której przygrywała jedna z czołowych orkiestr bukaresztańskich.
Jeszcze więcej wystawców, bo aż 93 firmy, przyjechało z Niemiec. Była to największa delegacja handlowo-przemysłowa na Targach. Niemcy prezentowały wyroby przemysłowe o bardzo wysokiej jakości, takie jak samochody, obrabiarki metalu i drewna, piły mechaniczne, przyrządy elektryczne, chłodnie, aparaty i przybory fotograficzne, maszyny do pisania i liczenia, broń myśliwska i sportowa i in.
Zarząd Targów Wschodnich stale prowadził rekonstrukcję pawilonów wystawowych i budowę nowych. W 1937 roku zburzono dotychczasowe pawilony Monopolów Państwowych i w ich miejsce Monopole Tytoniowy i Spirytusowy zbudowały dla swego użytku dwa nowe pawilony. Prasa lwowska tak oceniała owe obiekty: „Obydwa te nader efektowne pawilony łączące się w pewną architektoniczną całość, zajęły przestrzeń 100 m2”. Ponadto Pocztowa Kasa Oszczędności zbudowała własny nowy pawilon propagandowy o przestrzeni 30 m2. Pawilon przemysłu ciężkiego, zbudowany rok wcześniej, ozdobiono dużą płaskorzeźbą symbolizującą przemysł ciężki autorstwa Zygmunta Kurczyńskiego.
Przed sezonem letnim teren Targów starannie uporządkowano, przyozdobiono szeregiem nowych kwietników i trawników, „podnosząc jego efekty plenerowe”.
Targi Techniczne, najważniejszą część XVII Targów Wschodnich, rozmieszczono w czterech największych pawilonach. Przy stoiskach można było zobaczyć produkcję czołowych firm krajowych, wśród nich z zachodniej części Polski, które nie często brały udział w Targach Wschodnich. Fachowcy i publiczność mogli ocenić najnowsze silniki, pompy, transformatory, produkcję hutnictwa i przemysłu metalowego.
Szczególną uwagę przyciągał pawilon samochodowy. Największe europejskie firmy automobilowe uważały salon lwowski za jeden z najważniejszych. W 1937 roku swoje samochody osobowe wystawił „Polski Fiat”, również kilkadziesiąt renomowanych firm zagranicznych, wśród nich Adler, Hansa-Lloyd, D.K.W., Mercedes-Benz, Opel, Citroën, Renault, Buik, Chevrolet, Steyer, Tatra, Aero, Wonderer, B.M.W. „Sprawozdanie z XVII Międzynarodowych Targów Wschodnich” tak oceniło wyniki i znaczenie Salonu: „Salon automobilowy z roku na rok zdobywa coraz liczniejsze marki, tym bardziej, że i transakcje, jakie na tym odcinku się odbywają, zaliczyć mogliśmy do nader poważnych”.
Tradycyjnie na Targach był reprezentowany przemysł naftowy, gazowy i rolniczy. Wystawiono ponad 200 eksponatów maszyn rolniczych, mianowicie siewników, żniwiarek, kosiarek, kultywatorów, w znacznej części krajowych producentów.
Nie zapomniano też o przemyśle spożywczym, ludowym, artystycznym i rzemiośle. Firmy meblarskie galicyjskie po raz kolejny potwierdziły wysoką jakość swoich stylowych wyrobów. Przedstawiono meblarskie urządzenie salonów, gabinetów, sypialni, kuchni itd. Jak zawsze, wysoko oceniono wystawione na Targach wyroby z fajansu, porcelany, szkła i eksponaty platerowe. Transakcje osiągnęły poważnych sum.
Nowością na Targach Wschodnich był pokaz mody, organizowany przez wiedeńską firmę „Wiener Modellgesellschaft”, który zainteresował szerokie koła społeczności. Na pokazie zademonstrowano 36 oryginalnych modeli paryskich i wiedeńskich, „kostiumów, płaszczy, kapeluszy, rękawiczek i pasków”. Stylowy Pawilon Polskiego Radia zorganizował bogaty program pogadanek i koncertów, które każdego dnia gromadziły tysiące zwiedzających. Zwracał uwagę konkurs śpiewaków podwórkowych.
Frekwencja zwiedzających XVII Targi Wschodnie wyniosła rekordowe ponad 220 tys. osób, co stanowiło 250% odnośnie 1933 roku (90 tys. osób). Zwiedzić Targi przyjechały organizowane wycieczki z 12 krajów, nawet z Ameryki. Na Kongres Inżynierów przyjechało 2 tys. osób. Panoramę Racławicką w dniach Targów odwiedziło 14.680 osób.
Targi Wschodnie udzieliły poparcia (również finansowego) imprezom sportowym i subwencjonowały pięć przedstawień operowych w Teatrze Wielkim, „które odbywały się przy współudziale pierwszorzędnych sił artystycznych z kraju i zagranicy”. W dniach XVII Targów Wschodnich odbyło się kilkanaście konferencji i zjazdów.
Podsumowując znaczenie XVII Targów Wschodnich, wiceminister komunikacji Aleksander Bobkowski oświadczył w wywiadzie dla prasy: „Targi Wschodnie i Targi Techniczne wykazały pełną tężyznę i siłę Lwowa, w czym widzę objaw, że po krótkim okresie osłabienia żywotności Lwów na powrót nabiera dużego napięcia siły twórczej i entuzjazmu do pracy”. Prezydent m. Lwowa Stanisław Ostrowski w swoim przemówieniu powiedział: „Lwów obchodzi swoje doroczne święto gospodarcze. Cały kraj zwraca w tym dniu oczy w stronę Lwowa. Jest to zdarzenie dla świata gospodarczego całej Polski. Targi stanowią też wrażliwy i wymowny barometr naszej koniunktury gospodarczej, są miernikiem sił gospodarczych kraju. Targi Wschodnie powstały z wiary we własne siły. Ta wiara ożywia je od 17 lat. Targi Wschodnie jako instrument wymiany o znaczeniu ogólnopolskim, a także międzynarodowym wyrobiły sobie tak zaszczytną opinię, że doniosłości ich nie ma potrzeby uzasadniać”.
Kolejne XVIII Międzynarodowe Targi Wschodnie odbyły się w dniach 3-13 września 1938 roku. Przygotowania i organizacja Targów przebiegały na bardzo wysokim poziomie, z niespotykanym wcześniej rozmachem i zapowiadały się imponująco. Nikt nie mógł pomyśleć, że będą to już ostatnie Targi w pokojowym Lwowie. Jak i w 1937 roku, Targom nadano wybitny charakter techniczny, z uwzględnieniem przemysłu ciężkiego, maszynowego, samochodowego, chemicznego. Zarząd Targów deklarował „kierunek głównych prac organizacyjnych pod znakiem gospodarczej przebudowy kraju. Główną imprezą Targów będą Targi Techniczne. (…) Lwów leży w najbliższym sąsiedztwie Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) i w myśl wicepremiera Kwiatkowskiego COP będzie przedłużony na województwo lwowskie”. Otóż jako główne zadanie Targów Wschodnich Zarząd widział propagandę tych planów i wszelaką pomoc w ich wykonaniu.
Organizatorom również zależało na pozyskaniu znaczących na rynku nowych wystawców i firm z zagranicy. Pertraktacje prowadzono z przedstawicielami handlowymi i ambasadami nie tylko krajów europejskich, ale też Ameryki Południowej i Północnej, Egiptu, Palestyny, Japonii.
Naczelna organizacja Inżynierów w Polsce postanowiła objąć Targi Wschodnie stałym patronatem i utworzyła komisję na czele z profesorem Politechniki Lwowskiej Otto Nadolskim. Sekcją architektoniczną kierował prof. Witold Minkiewicz, zaś sekcją budowlaną prof. Kazimierz Bartoszewicz. Komisja podkreśliła w swoim oświadczeniu doniosłe znaczenie wyboru Lwowa i Targów Wschodnich „jako miejsca stałego przeglądu sił i źródeł technicznych kraju pod formą stałych Targów Technicznych”.
Zarząd Targów stale szukał nowych kierunków rozwoju Targów Wschodnich i prezentacji nowych branż przemysłu krajowego. Każde kolejne Targi miały swoją rodzynkę, swój szczególny temat, który promował osiągnięcia polskiej gospodarki i kultury. Na XVIII Międzynarodowych Targach Wschodnich taką branżą był przemysł filmowy i przegląd najnowszych polskich i zagranicznych filmów. Na wystawę filmową przeznaczono osobny pawilon. Była to pierwsza tego rodzaju inicjatywa na skalę całej Polski. Do tej pory na żadnych innych polskich targach i wystawach produkcja filmowa nie była przedstawiona tak bogato i różnorodnie.
Z powodu napływu nowych wystawców przed Zarządem Targów powstała konieczność budowy nowych pawilonów i modernizacji już istniejących. W pierwszej kolejności postanowiono zbudować nowy reprezentacyjny pawilon, przeznaczony dla przemysłu samochodowego i salonu samochodów osobowych, również motocykli i rowerów. Pawilon o powierzchni ogólnej ponad 1700 m2 został wybudowany w rekordowo krótkim terminie od dnia 27 lipca do 1 września. Był to jeden z największych pawilonów na Targach, wyposażony według najnowszych osiągnięć techniki wystawowej, „a konstrukcja jego i efektowny fronton przyczyniły się do zwiększenia malowniczości terenu targowego”. Koszt budowy nowego pawilonu wynosił 100.000 złotych. Dawny pawilon samochodowy gruntownie przebudowano i oddano do dyspozycji wystawy filmowej.
Otóż, w ciągu sześciu lat (1934-1938) na terenie Targów zbudowano pięć nowych nowoczesnych pawilonów o ogólnej powierzchni wystawowej ponad 3000 m2. W 1938 roku Targi Wschodnie dysponowały 26. wielkimi pawilonami i kilkudziesięcioma mniejszymi pawilonikami. Obok znajdowały się malownicze budynki restauracji, kawiarni i kiosków.
Ogólna liczba wystawców na XVIII Targach Wschodnich osiągnęła liczbę 1662 firm, z nich 481 wystawców zagranicznych z 25 państw. Było to osiągnięcie rekordowe. Po raz pierwszy na Targach pojawiły się firmy z Grecji, Kanady, Turcji, Portugalii, Brazylii. Najwięcej wystawców przyjechało z Niemiec (189 firm), Anglii (55), Rumunii (46), Czechosłowacji (30), Szwajcarii (26). Udział wystawców zagranicznych podniósł się o 85,5% odnośnie Targów w 1937 roku. W charakterze oficjalnym i w osobnych pawilonach wystąpiły Rumunia, Bułgaria, Belgia, Niemcy. Wystawę odwiedziły wysokiej rangi delegacje zagraniczne, m.in. marszałek Senatu Królestwa Rumunii Saveanu w towarzystwie kilku rumuńskich ministrów i deputowanych.
Bułgaria przedstawiła okazy swych bogactw płodów rolnych, konserwy owocowe, wina i słynny na cały świat olejek różany. Wyniki były imponujące – z producentami bułgarskimi zawarto liczne transakcje na znaczne sumy.
Wśród eksponatów w pawilonie belgijskim znajdowało się 700 tomów książek, które po zakończeniu Targów Belgia podarowała Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Liczba wystawców z Niemiec wzrosła na 205%. Firmy niemieckie zajmowały osobny pawilon, w którym działało też niemieckie biuro informacyjne.
W czterech największych pawilonach rozmieszczono wystawę Targów Technicznych, które zgromadziły wszystko co wytwarzał polski przemysł „od najcięższych wyrobów począwszy, a na najbardziej precyzyjnych skończywszy”. Najnowsze maszyny drukarskie – offsetowe, rotacyjne, maszyny do kopiowania prezentowały czołowe firmy polskie i zagraniczne. Przeważna część z nich była pokazywana w ruchu.
Trzy kolejne pawilony zajmowali wystawcy maszyn rolniczych, wyrobów przemysłu chemicznego, naftowego i gazowego.
W nowym okazałym pawilonie otwarto lwowski salon samochodowy. Wystawione były auta ponad 25 najważniejszych fabryk świata, wśród których wszystkie znaczące firmy niemieckie, francuskie, czechosłowackie, angielskie. Polski przemysł samochodowy reprezentowały Polski Fiat i Państwowe Zakłady Inżynierii. Obok samochodów osobowych przedstawiono motocykle i rowery. Bardzo popularne w końcu lat 30. Motocykle firm B.M.W., Triumph, Dürkopp i Torpedo zostały wykupione już w pierwszych dniach Targów. „Sprawozdanie z XVIII Międzynarodowych Targów Wschodnich” podało, że „prezentacja wozów przedstawia się coraz okazalej i efektowniej. Napływ firm samochodowych był tak wielki, że zabrakło miejsca nawet w nowym pawilonie”.
Jurij Smirnow
Source: Nowy Kurier Galicyjski