Nasza przedwojenna Ojczyzna w świetle danych statystycznych. Cześć 5
Dane zamieszczone w „Małym Roczniku Statystycznym 1939” zostały zebrane w ostatnim spisie powszechnym w roku 1931 i są miarodajnym źródłem dla zobrazowania kwestii wyznaniowych w tamtym czasie. Dane obejmują pięć religii, wówczas powszechnie praktykowanych w Polsce, a nazwanych wyznaniami. W wykazie tym brakuje pozycji „bezwyznaniowy”, co musi dzisiaj budzić duże zdziwienie. Jest wprawdzie pozycja pt. „wyznanie nie określone i nie podane”, ale jak widać z zamieszczonego niżej zestawienia, liczba ludzi tak zakwalifikowanych, według dzisiejszych pojęć była niezwykle mała.
Wyznanie Liczba Odsetek ogółu ludności
Rzymskokatolickie obrządku łacińskiego 20 670 100 64,76% jw.
Obrządku greckokatolickiego 3 336 200 10,45%
Prawosławne 3 762 500 11,79%
Ewangelickie (augsburskie, reformowane, unijne) 835 200 2,61%
Inne chrześcijańskie 145 400 0,45%
RAZEM chrześcijanie 28 749 400 90,05%
Mojżeszowe 3 113 900 9,75%
Inne niechrześcijańskie 6 800 0,02%
Nie określone i nie podane 45 700 0,14%
Ogółem 31 915 800
Na podstawie tych liczb, uogólniając można powiedzieć, że przedwojenna Polska była w 90% chrześcijańska, a wyznanie mojżeszowe stanowiło niespełna 10% ogółu ludności kraju.
Najwięcej katolików obrządku łacińskiego, bo około 90% było w diecezjach kieleckiej i chełmińskiej, a najmniej w diecezjach łuckiej (ok 15%) i pińskiej (ok 20%). Przewodnią rolę odgrywał prymas Polski ks. kardynał August Hlond (1881–1948).
W przedwojennej Polsce istniało ogólne przekonanie, że jeżeli ktoś jest wyznania mojżeszowego to najczęściej zajmuje się handlem, a jeżeli ktoś jest rolnikiem to prawdopodobnie jest wyznania katolickiego. Spis powszechny z 1931 roku wykazał, że było to słuszne mniemanie, gdyż wśród ludzi utrzymujących się z handlu 58,7% stanowili obywatele wyznania mojżeszowego, zaś rolnictwem zajmowali się w 62,8% katolicy obrządku łacińskiego. Tak samo wśród utrzymujących się z przemysłu, komunikacji, szkolnictwa i kultury dominowali katolicy obrządku łacińskiego (69–82%). Przed wojną państwo uznawało śluby kościelne jako legalne związki małżeńskie, które nie podlegają rozwodom. Kościoły chrześcijańskie jedynie mogły wydawać orzeczenia o uznaniu małżeństwa za niebyłe z określonych przyczyn. Podobne decyzję wydawał sąd rabinacki dla wyznania mojżeszowego. Uzyskanie takiego orzeczenia wymagało długotrwałego i kosztownego postępowania np. przed katolickim sądem metropolitalnym, więc zdarzało się, że niektórzy ukrywali fakt pierwszego związku małżeńskiego i wchodzili w drugi związek. Było to, jak i nadal jest, według obowiązującego prawa dwużeństwem, które jest przestępstwem i dlatego w 1937 roku sądy państwowe skazały 88 bigamistów wśród których było: 69 katolików, 10 prawosławnych, 4 ewangelików i 5 wyznania mojżeszowego.
W tym samym roku duchowieństwo katolickie w Polsce liczyło około 40 tys. osób. W skład Kościoła rzymskokatolickiego wchodziły następujące liczby duchownych:
w obrządku ŁACIŃSKIM GRECKOKATOLICKIM
Kardynałów 2
Arcybiskupów 3 1
Biskupów 41 6
Kapłanów innych stopni 9685 2299
Alumnów 3456 634
Zakonników 6430 609
Zakonnic 16820 1060
Razem 36437 4609
Oba obrządki miały znaczną ilość parafii, gdyż było ich: w obrządku łacińskim 5170, a w greckokatolickim 1907. Na każdą parafię, statystycznie biorąc, w obrządku łacińskim przypadało 1,8 kapłanów, a w greckokatolickim 1,2.
Z „Rocznika Statystycznego” można też dowiedzieć się, że w roku szkolnym 1935/36 istniało 89 szkół duchownych kształcących alumnów wyznania rzymskokatolickiego, tj.
w obrządku ŁACIŃSKIM GRECKOKATOLICKIM
Szkoły średnie 45 4
Szkoły wyższe 35 5
W szkołach tych uczyło się 7523 alumnów obrządku łacińskiego i 988 alumnów obrządku greckokatolickiego.
„Rocznik” podaje też, że około 1920 roku na świecie było około 1,82 miliarda ludzi (obecnie jest około 7,8 miliarda) mających wyznanie:
Chrześcijańskie 679 milionów
w tym:
katolicy 48,7%
ewangelicy 30,2%
prawosławni 19,4%
mojżeszowe 12 milionów
mahometańskie 230 milionów
brahmanizm 236 milionów
buddyzm, konfucjonizm, taoizm 488 milionów
szintoizm 40 milionów
pogańskie i fetyszyzm 119 milionów
niewiadome 11 milionów
Są to dane dla roku 1920, a niestety nie podano danych dla roku 1931. Trudno jest porównywać te dane, ale gdybyśmy uznali że nie są to różnice bardzo duże, można oszacować, że polscy chrześcijanie stanowili zaledwie około 4% ogółu chrześcijan, zaś ludność wyznania mojżeszowego z Polski, stanowiła aż prawie 26% wyznawców tej religii na świecie.
Analizując stosunki wyznaniowe w przedwojennej Polsce, należy stwierdzić, że na tle religijnym nie występowały wielkie napięcia, takie jakie wtedy miały miejsce w innych krajach np. w Indiach czy na Bliskim Wschodzie. Oczywiście, jak w każdej społeczności, w Polsce zdarzały się lokalne konflikty na tle wyznaniowym, ale nie miały one takiego znaczenia, aby wpływały na ocenę ogólnej sytuacji w państwie. Świadczy o tym fakt, że w 1937 roku za przestępstwa przeciw uczuciom religijnym w Polsce skazano tylko 372 osoby, co stanowiło zaledwie 0,01 % wszystkich innych przestępstw.
Bohdan Łyp
Tekst ukazał się w nr 10 (374), 31 maja – 14 czerwca 2021
Source: Nowy Kurier Galicyjski