Jadąc przez Lwów tramwajem ulicami Witowskiego lub Kopernika nie sposób nie zauważyć porośniętego drzewami wzniesienia, które góruje nad tymi ulicami – to właśnie tutaj na tych wzgórzach znajduje się lwowska cytadela.
Cytadela została wzniesiona przez władze austriackie w latach 1852-54 w obrębie ówczesnych ulic Pełczyńskiej i Mochnackiego na wzniesieniu trzech wierzchołków – góry Kaleczej, Pełczyńskiej oraz Szembeka. Decyzja o jej zbudowaniu została podjęta po stłumieniu rewolucji Wiosny Ludów w 1848 roku. Twierdza miała być pierwszym elementem systemu fortyfikacji i odtąd trzymać w ryzach lwowskich buntowników, a w razie potrzeby obrócić miasto w gruzy. Stacjonował tutaj austriacki 30 Pułk Piechoty, a w latach 1864-65 w celach więziennych przetrzymywani byli Powstańcy Styczniowi.
Stare zdjęcia na których uchwycono małą oraz dużą wieże maksymiliańskie.
Szkic cytadeli oraz stare zdjęcie lotnicze od strony południowej – widoczne są tylko dwie małe baszty oraz gmach koszar. Na dole widać staw Pełczyński, który później został osuszony i zamieniony w ulicę Pełczyńską – obecnie Witowśkoho.
Zespół fortyfikacji składa się z dużego wydłużonego budynku koszar z półkolistym ryzalitem centralnym otoczonego rowem, do którego przymykają dwie masywne czworoboczne wieży. Przed koszarami kiedyś rozciągał się duży plac używany do musztr. Twierdzę wieńczyły cztery cylindryczne baszty maksymiliańskie – dwie duże oraz dwie małe, które są umieszczone w narożach cytadeli, oddalone od koszar i usytuowane w pobliżu stromych krawędzi wzniesienia. Wieży zbudowane są z czerwonej cegły, otoczone fosami i umocnieniami ziemnymi.
Stare plany cytadeli
Plan nałożony na aktualne zdjęcie z satelity
Cytadela przetrwała do dnia dzisiejszego w niemal nienaruszonym stanie, gdyż nie doznała znacznych uszkodzeń w czasie ostatnich wojen. Podczas pierwszej wojny światowej Austriacy po prostu poddali miasto bez żadnych walk obronnych. W 1914-15 roku na terenie cytadeli stacjonował garnizon wojsk rosyjskich. Jedynie w 1918 roku podczas wojny polsko-ukraińskiej obszar fortyfikacyjny został zajęty przez garnizon ukraiński. Polacy wówczas w wyniku kilkutygodniowego oblężenia zdobyli małą wieżę od strony południowej. Od tej pory została ona poważnie uszkodzona i ostatecznie zniszczona przez trafienie bomby w 1944 roku. W okresie II RP na cytadeli stacjonował 19 Pułk Piechoty Polskiej.
Orlęta na Cytadeli
Nieistniejąca dzisiaj brama ufundowana ku czci 10-lecia niepodległości Polski
Podczas drugiej wojny światowej hitlerowcy utworzyli na terenie cytadeli obóz koncentracyjny dla radzieckich, a później również francuskich, belgijskich oraz włoskich jeńców wojennych o nazwie „Stalag-328”. Cały teren ogrodzono dwoma rzędami drutów kolczastych. Duża baszta numer II została otoczona dodatkowym rzędem drutów i tutaj znajdowało się miejsce przesłuchań oraz cele śmierci. Oprócz tego na terenie przyległym zbudowano kilka baraków, łaźnię oraz szpital obozowy. Różne źródła podają, że wskutek głodu, chłodu, chorób i egzekucji zginęło tutaj od kilkudziesięciu do nawet kilkuset tysięcy żołnierzy wziętych do niewoli.
Obóz koncentracyjny „Stalag-328”
Po wojnie na terenie cytadeli początkowo stacjonował oddział wojsk radzieckich Karpackiego Okręgu Wojskowego. W jednej z wieży przechowywano broń chemiczną. Ogólnie dziwi fakt, że w owych czasach w żaden sposób nie upamiętniono setki tysięcy ofiar, które tutaj zginęły. Najprawdopodobniej chciano w ten sposób ukryć ogrom liczby żołnierzy, którzy się poddali na początku wojny.
Duża wieża maksymiliańska I oraz odnowiona mała wieża
W końcu lat 80-ch ubiegłego wieku teren cytadeli przechodzi do przedsiębiorstwa państwowego „Elektron” i jest używany w jakości magazynów produkcji zakładu. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości Elektron przekształca się w prywatną Spółką Akcyjną, w wyniku czego większość obiektów zostaje również sprywatyzowana. Główny budynek koszar w tej chwili należy do banku komercyjnego, duża baszta nr I została zamieniona na księgozbiór biblioteki im. Stefanyka (byłego Ossolineum), natomiast ocalała baszta południowa obecnie jest odrestaurowana, lecz nieużywana w żaden sposób.
Koszary
Najbardziej kontrowersyjnym posunięciem była przebudowa w 2008 roku baszty maksymiliańskiej nr II, czyli tzw. „Wieży Śmierci”, na luksusowy hotel 5-gwiazdkowy o nazwie „Citadell Inn”. Projekt ten wzbudził liczne protesty, a podczas jego realizacji zginęło dwóch robotników. Paradoksalnie jednak stanem na dzień dzisiejszy jest to najbardziej zadbana część byłego kompleksu cytadeli. Na ostatnim piętrze baszty mieści się restauracja a w byłych celach urządzono pokoje hotelowe. Z tyłu wieży natomiast jest taras widokowy, z którego roztacza się fantastyczny widok na lwowską starówkę.
W czasach radzieckich szerzyły się plotki, że pod ziemią na terenie cytadeli został zbudowany schron przeciwjądrowy. Podobno w przypadku wojny do tego bunkru mieli przenieść najważniejsze organy władzy. Żołnierze, którzy odbywali służbę wojskową na terenie cytadeli twierdzą, że istnieje tu całe miasto podziemne. Niestety, zarówno austriackie, jak i rosyjskie archiwa wojskowe nadal są objęte klauzulą tajności, dlatego niema możliwości zweryfikowania owych informacji.
Zdjęcie lotnicze części obszaru cytadeli
Ogólnie teren dawnej cytadeli lwowskiej w tej chwili wygląda dość chaotycznie – park przed byłymi koszarami jest bardzo zarośnięty i w zaniedbanym stanie. Liczne garaże, baraki, inne samowolne piętrowe zabudowania zakłócają byłą ciągłość fortyfikacji. Jednak ogólnie moim zdaniem warto jest odwiedzić to miejsce, gdyż niewiele pozostało zabytków architektury obronnej z XIX wieku zachowanych w tak dobrym stanie.
Źródła:
- www.lwow.com.pl/rocznik/cytadela.html
- lviv.vgorode.ua/news/dosuh_y_eda/272611-lvivska-tsytadel-vid-kativni-do-restoranu
- www.duet-architekci.com/?view=projekty&grupa=7&projekt=703&wariant=1
- questrum.livejournal.com/431669.html
- blog.vovando.com/lviv-z-visoti-ptashinogo-polotu/
- pl.wikipedia.org/wiki/Cytadela_we_Lwowie
- citadel-inn.com